1 Ocak 2018
00:18
Üsküdar sahilde bir yer
Sessizlik Üzerine
Vakit gece yarısı. Gece tüm ufukları tutmuş, ışık sızmıyor. Geç vakitlerde oturmayı çok sevdiğim tenha bir yere biraz sessizlik içinde kalmaya geldim. Lâkin yılbaşı gecesi dışarı çıkmakla hata yaptığımı anlıyorum. Çünkü bu gecenin ve sessizliğin bir arada bulunması kâbil değil gibi. Bir arada bulunmamaları için hiçbir sebep yok halbuki, kutlama yapanların öyle zannediyor olması dışında.
Banktayım. Bu semtte artık misafir değilim. Ayın on dördü var gökte, şu beyhûdelikler olmayaydı daha fazla oturmak için güzel bir gece olabilirdi. Birkaç adım ötemde üç çocuk kafalarında o iğreti noel şapkasıyla sırtlarını boğaza vermiş, resim çektiriyorlar; bir yerlerde paylaşmaları lâzım herhalde. Birinin elinde tesbih de var. Bense yaklaşık bir senedir eskisi kadar sık yazmadığımı düşünüyorum. Üzerine yazacak konu bulamadığımdan değil. Bilakis yazmak istediğim o kadar çok konu var ki başım dönüyor. Bu kadar yazılabileceğin hangisinin neresinden başlayabilirim, buna nasıl güç yetirebilirim dedikçe takatsizleşiyorum. Derin sulara düşüp kendini kaybeyler gibi bir hal bürüyor ben âcizi sonra. Sonra ne yazsam eksik kalacakmış tadında bir tatminsizlik. Peki niçin? Ne vakit bunu düşünsem bu hâlin bilumum yaşamakla ilgili olduğunu da görüyorum. Tecrübe edilecek o kadar çok his var ki fâniliğime diz çöküp ağlayabilirim. Milyonlarca farklı şekilde hayatı yaşamayı dilemeden edemiyorum. Diplerde bir yerde insan olmamın beraberinde gelen bir taraf biteviye kıvranıyor ve birazcık durulabilmek için gözümün gördüğü ne varsa hiçbirini kaçırmadan, hepsini bir girdap gibi yutma isteği doğuyor. Kanmamasıya. Ama neden? Ama, neden..? Ama neden mi? Hiçbir şey için hiçbir gerçek sebep yokken ya da her şey için tek bir sebep varken... saçma bir soru değil mi bu bağlamda ve zamanda: neden?
Susalım... Bu defaki bahis konusu sessizlik olsun. Bu, bu bahsi ilk açışım değil. Geçen haftalarda baro sınıfında yaptığım on dakikalık sunumda bu konuda birkaç söz sarf etmiştim. Belki de bir sır sayılabilecek konuyu on dakikada anlatmaya çalıştığım için olsa gerek kimsece ne demek istediğim anlaşılmamıştı. Rahatsız da değildim bundan. Hatta bir itiraf sayılabilecekse bu konuşmayı yapmak çoktandır hayal ettiğim bir iş olduğu için gizli bir haz bile duymuştum. Kundakladığı evin yanışını seyreden biri gibi. Söylenilen sözler sınıftakilerin ileride parçası olmayı düşündüğü yüce işlere yönelik bir tenkit olduğu için aynı zamanda hoşnutsuzluk da toplamış olabilirim, emin değilim. Eh, hırsızlık niçin işlemeyelim, katilleri neden hapsedelim gibi abuk subuk sorulardı nihayetinde. Esasen bunların hepsi sessizlikle ilgili meseleler.
Peki sessizlik ne ola ki? İçimize düşürdüğü gölge nedir?
Banktayım. Bu semtte artık misafir değilim. Ayın on dördü var gökte, şu beyhûdelikler olmayaydı daha fazla oturmak için güzel bir gece olabilirdi. Birkaç adım ötemde üç çocuk kafalarında o iğreti noel şapkasıyla sırtlarını boğaza vermiş, resim çektiriyorlar; bir yerlerde paylaşmaları lâzım herhalde. Birinin elinde tesbih de var. Bense yaklaşık bir senedir eskisi kadar sık yazmadığımı düşünüyorum. Üzerine yazacak konu bulamadığımdan değil. Bilakis yazmak istediğim o kadar çok konu var ki başım dönüyor. Bu kadar yazılabileceğin hangisinin neresinden başlayabilirim, buna nasıl güç yetirebilirim dedikçe takatsizleşiyorum. Derin sulara düşüp kendini kaybeyler gibi bir hal bürüyor ben âcizi sonra. Sonra ne yazsam eksik kalacakmış tadında bir tatminsizlik. Peki niçin? Ne vakit bunu düşünsem bu hâlin bilumum yaşamakla ilgili olduğunu da görüyorum. Tecrübe edilecek o kadar çok his var ki fâniliğime diz çöküp ağlayabilirim. Milyonlarca farklı şekilde hayatı yaşamayı dilemeden edemiyorum. Diplerde bir yerde insan olmamın beraberinde gelen bir taraf biteviye kıvranıyor ve birazcık durulabilmek için gözümün gördüğü ne varsa hiçbirini kaçırmadan, hepsini bir girdap gibi yutma isteği doğuyor. Kanmamasıya. Ama neden? Ama, neden..? Ama neden mi? Hiçbir şey için hiçbir gerçek sebep yokken ya da her şey için tek bir sebep varken... saçma bir soru değil mi bu bağlamda ve zamanda: neden?
Susalım... Bu defaki bahis konusu sessizlik olsun. Bu, bu bahsi ilk açışım değil. Geçen haftalarda baro sınıfında yaptığım on dakikalık sunumda bu konuda birkaç söz sarf etmiştim. Belki de bir sır sayılabilecek konuyu on dakikada anlatmaya çalıştığım için olsa gerek kimsece ne demek istediğim anlaşılmamıştı. Rahatsız da değildim bundan. Hatta bir itiraf sayılabilecekse bu konuşmayı yapmak çoktandır hayal ettiğim bir iş olduğu için gizli bir haz bile duymuştum. Kundakladığı evin yanışını seyreden biri gibi. Söylenilen sözler sınıftakilerin ileride parçası olmayı düşündüğü yüce işlere yönelik bir tenkit olduğu için aynı zamanda hoşnutsuzluk da toplamış olabilirim, emin değilim. Eh, hırsızlık niçin işlemeyelim, katilleri neden hapsedelim gibi abuk subuk sorulardı nihayetinde. Esasen bunların hepsi sessizlikle ilgili meseleler.
Peki sessizlik ne ola ki? İçimize düşürdüğü gölge nedir?
Sessizlik hakkında o kadar çok denebilecek var ki aklımda seçemiyorum. Karmakarışık bir ipi ayrıştırmak gibi; zahmetli iş. O yüzden bıraksak da kendini o mu anlatsa, Silence speaks louder than words (Sessizlik sözlerden daha sesli konuşur) demişler zira? Bilmem... Yalnız biliyorum ki meftûnu olduğum bu sessizlik içimizde arayıp bulmamız gereken bir şey. Çünkü aynen dendiği gibi:
"Bu yaşam boyunca, sessizliğin gerçekte ne olduğunu bilemiyoruz. Kanımız bile bir tür sürekli gürültü yapıyor içimizde; çocukluğumuzdan beri alıştığımız için, bu gürültüyü seçemez oluyoruz… Ama yaşam boyunca, bu gürültü bastırdığı için bir türlü işitemediğimiz şeyler, uyumlar bulunduğunu düşünüyorum…"¹
Bu duymazlıktan herkesin bir hissesi var. Hepimizin duyduğu ve duymadıkları var. Birtakım sesler az kişilerce duyuluyor, kimileri hala hiçbir kulakta çınlamadı belki. Şimdi de kitabın ortasından devam edelim ve şöyle bir soru soralım:
"Why things are what they are?"
(Şeyler neden oldukları şeylerdir?)²
Söylemesi bile tuhaf değil mi? Aziz kârî! Muhtemelen bu ne biçim soru, dedin. Belki de tekrar okudun anlayabilmek için. Buna biraz güleceğim izninle. Yanlış yaptığın için değil, kimse garipsemekte haksız da değil. Ama bu tuhaf sorunun nasıl da yanıtsız bırakılarak geçildiğini düşünmek insanı gülümsetiyor işte. Hakikat şu ki her şeyi mahveden bu soru, ama aynı zamanda kurtarabilen bu soru, hastalanmış ruhların duçar olduğu bir derttir. Bunu kendinize soruyor iseniz siz de hasta olmuşsunuz demektir.
Hastalıktan kastım ise her şeyin göreceli olduğu düşüncesidir: her türlü akıl yürütmenin, ahlâkî değerin, kuralın, edebin, erkânın, vasıflamanın, yücenin, alçağın, doğrunun, yanlışın, güzelin, çirkinin, kötünün, iyinin; her şeyin, her şeyin, her şeyin... bir önyargıdan, bir önkabulden, bir delilikten, bir oyundan ibaret olduğu düşüncesidir. Düşünebiliyor musunuz, binyıllardan beridir terk edilmemiş bir oyun! Hayatınızı neye binâ edeceksiniz? Hayatınızı bir şeye binâ etmeli misiniz? Hangi dalı tutasınız ki çürük çıkmasın? Zamanın bile gerçek bir ölçü birimi olmadığını fikrettiği anda acı acı gülümsemekten başka ne gelir insanın elinden? Bu hastalık öylesine her yerdedir, her türlü fikrin üstünü öylesine kaplamıştır, öylesine hepimizin içindedir; ama biz o kadar farkında değiliz, o kadar sağırızdır ki bu hastalık neredeyse yok gibi bir şeydir bizim için! Bizzat hayat saklamaktadır onu bizden. Ama bazen sıyrılır da çıkar karşınıza. Mesela nasıl mı? Mesela geçenlerde yaşı ilerlemiş bir akrabamızı ziyaret ettiğimde, çocukların telefon ve tablet gibi cihazlarla çok meşgul olmasını kastederek ne güzel bir davranış, demesi ve teknolojiyle ne kadar da içiçeler, diye tamamlaması gibi. Bu gülünç cümle sonradan çok büyük bir etki yapmıştı bende. Bu adama karşı denebilecek hiçbir şey olmadığını fark etmiştim. İstediğiniz kadar dibine inin, akıl yürütün, zararlarını ortaya koyun; bütün mesele bakış açısıyla alakalı, bu davranışa adam güzel diyorsa güzeldir diye düşündüm. Fakat işin kötüsü, bu her mesele için böyleydi sanki. Sanki her şey bir zevk ve renk meselesiydi, hiçbir şey tartışılmazdı. Tartışılsa bile boştu. Mesela sormalıydık: Ceza kanunlarının cezalandırdığı davranışlar niçin kötü olsun? Birilerine yardım etmek neden iyi olsun? Trafikte tartıştığınız birinin canını almak neden doğru olmasın? O tartıştığınız kişiye kıymanın sizi rahatlattığını, öfkenizi dindirdiğini düşünürsek daha âlâ ne olsun? Birilerinin üzülmesi bu eylemin vasfına niçin etki etsin? İllâ bir kanaate varacaksak bu neden yanlış olsun? Yahut şimdi ben bankta otururken biri çıkagelse ve çakısını göstererek cebimdekileri vermemi istese, ben neyi referans göstererek buna kötü bir davranış diyebilirim? Bu davranış elinden alınan için yani benim açımdan ne kadar iğrenç ve kötüyse, elimden alan için de bir o kadar güzel ve kârlı bir iş olabilir. Benim bu davranışa verdiğim vasfı onun verdiğinden üstün kılan da nedir? Akıl? Vicdan? Sağduyu belki? Bunları referans alan bir fikrin üstün olduğunu söyleyen ne peki?
"If faces were different when lit from above or below—what was a face? What was anything?"
(Yukarıdan veya aşağıdan aydınlatıldığında farklı ise yüzler—bir yüz neydi? Her şey neydi?)²
İşte bütün sahip olduklarımı neredeyse ikiye bölecek olan kılıç. İşte fikirlerin, inançların, değerlerin, gerçekliğin hayâl ile karıştığı nokta. Sebeb-i cünun. Sebeb-i telef. İzafiyet hastalığının numunesi olan korkunç soru...
Uzun bir kitabın sonuna gelmek gibi zaman alır/aldı bu hastalığa düşmek; kurtulmak da öyle. Bu teşviş içinde herkesin duyamadığı farklı olduğundan, herkesin duyması gereken de farklı. Bundan sebep söylemeyeceğim nasıl şifâ bulduğumu. Ama iyi hatırlıyorum. Çok basit, bilebileceğim bir şeyi başkasından duymak yetmişti. Sessizlik ile düştüğüm hastalıktan yine sessizlik ile kurtulmak vâki olmuştu. Ve her şey olup bittiğinde daha önce belki yüzlerce kez duyduğum şu cümle beni şaşırtmıştı, sanki dönüp dolaşıp geleceğim yerde beni bekliyordu:
"Dünya hayatı bir oyun ve eğlenceden ibarettir" âyetidir ki kimilerine yabancı gelecektir, lâkin taşıdığı mana ne de derindir! Oyun kelimesi ne de ilgi çekicidir. Malumdur ya, oyundaki kuralların hiçbiri "gerçek kurallar" değildir, oyunu oynayanlarca kabul edilmiş bir takım icadlardan ibarettir. Bu âyet-i celîlenin işaret etmek istediklerinden biri de: dünya ehlinin kendilerince birtakım doğrular-yanlışlar belirlemesi, kurallar koyması, ‘’işte akıl bunu gerektirir’’ demesi devcileyin bir çocukluktan, kendini kandırmadan başkası değildir, diye niçin düşünülenemesin?
Susalım, bir kez daha... Nasıl olsa susacağız, nasıl olsa:
Varacağımız yer, susmuşlar vadisidir. Mezarlık...
(عاقبت منزل ما وادى خاموشان است³)
Parlak, câzibedar bir şehrin içinden süzülerek lezzetlerin soluşuna doğru yol alıyoruz. Gecenin ve gündüzün çektiği bir at arabasındayız, heyecanlıyız, hızlı hızlı soluyoruz. Ama bir an dur ve dikkat et, soluk sesimiz neyi duymamızı engelliyor, bir an dur ve dikkat et.
Silence
There is a silence where hath been no sound,
There is a silence where no sound may be,
In the cold grave—under the deep, deep sea,
Or in wide desert where no life is found,
Which hath been mute, and still must sleep profound;
No voice is hush’d—no life treads silently,
But clouds and cloudy shadows wander free,
That never spoke, over the idle ground:
But in green ruins, in the desolate walls
Of antique palaces, where Man hath been,
Though the dun fox or wild hyæna calls,
And owls, that flit continually between,
Shriek to the echo, and the low winds moan—
There the true Silence is, self-conscious and alone.
Thomas Hood
Sessizlik
Bir sessizlik var hiçbir sesin olmadığı bir yerde
Hiçbir sesin olamayacağı bir yerde bir sessizlik,
Soğuk bir kabrin içinde—derin, derin denizler altında,
Ya da hiçbir yaşamın bulunmadığı geniş sahrada,
Bir sessizlik ki hep susmuştur, ve hala da derin uyumalıdır;
Bir yer ki hiçbir fısıltı olmamış, hiçbir canlı yürümemiş bulunmalıdır,
Yalnız bulutlar ve bulanık gölgeler gezinir orada serbestçe,
Bulutlar ve gölgeler ki hiç konuşmamışlardır, çıplak toprak üzerinde:
Ama yeşermiş harabelerinde, antik sarayların
Ademoğlu’nun bir zaman yaşadığı ıssız surları içinde,
Her ne kadar boz tilki ve vahşi sırtlan uluyor,
Ve baykuşlar çığlık ile yankı arasında,
Mütemadiyen uçuşuyor olsa, ve engin rüzgarlar uğuldasa da—
Orada durmaktadır gerçek Sessizlik, içine kapanık ve bir başına.
———————————
¹ Andre Gide
² William Golding
³ Hâfız-ı Şirâzî
Hastalıktan kastım ise her şeyin göreceli olduğu düşüncesidir: her türlü akıl yürütmenin, ahlâkî değerin, kuralın, edebin, erkânın, vasıflamanın, yücenin, alçağın, doğrunun, yanlışın, güzelin, çirkinin, kötünün, iyinin; her şeyin, her şeyin, her şeyin... bir önyargıdan, bir önkabulden, bir delilikten, bir oyundan ibaret olduğu düşüncesidir. Düşünebiliyor musunuz, binyıllardan beridir terk edilmemiş bir oyun! Hayatınızı neye binâ edeceksiniz? Hayatınızı bir şeye binâ etmeli misiniz? Hangi dalı tutasınız ki çürük çıkmasın? Zamanın bile gerçek bir ölçü birimi olmadığını fikrettiği anda acı acı gülümsemekten başka ne gelir insanın elinden? Bu hastalık öylesine her yerdedir, her türlü fikrin üstünü öylesine kaplamıştır, öylesine hepimizin içindedir; ama biz o kadar farkında değiliz, o kadar sağırızdır ki bu hastalık neredeyse yok gibi bir şeydir bizim için! Bizzat hayat saklamaktadır onu bizden. Ama bazen sıyrılır da çıkar karşınıza. Mesela nasıl mı? Mesela geçenlerde yaşı ilerlemiş bir akrabamızı ziyaret ettiğimde, çocukların telefon ve tablet gibi cihazlarla çok meşgul olmasını kastederek ne güzel bir davranış, demesi ve teknolojiyle ne kadar da içiçeler, diye tamamlaması gibi. Bu gülünç cümle sonradan çok büyük bir etki yapmıştı bende. Bu adama karşı denebilecek hiçbir şey olmadığını fark etmiştim. İstediğiniz kadar dibine inin, akıl yürütün, zararlarını ortaya koyun; bütün mesele bakış açısıyla alakalı, bu davranışa adam güzel diyorsa güzeldir diye düşündüm. Fakat işin kötüsü, bu her mesele için böyleydi sanki. Sanki her şey bir zevk ve renk meselesiydi, hiçbir şey tartışılmazdı. Tartışılsa bile boştu. Mesela sormalıydık: Ceza kanunlarının cezalandırdığı davranışlar niçin kötü olsun? Birilerine yardım etmek neden iyi olsun? Trafikte tartıştığınız birinin canını almak neden doğru olmasın? O tartıştığınız kişiye kıymanın sizi rahatlattığını, öfkenizi dindirdiğini düşünürsek daha âlâ ne olsun? Birilerinin üzülmesi bu eylemin vasfına niçin etki etsin? İllâ bir kanaate varacaksak bu neden yanlış olsun? Yahut şimdi ben bankta otururken biri çıkagelse ve çakısını göstererek cebimdekileri vermemi istese, ben neyi referans göstererek buna kötü bir davranış diyebilirim? Bu davranış elinden alınan için yani benim açımdan ne kadar iğrenç ve kötüyse, elimden alan için de bir o kadar güzel ve kârlı bir iş olabilir. Benim bu davranışa verdiğim vasfı onun verdiğinden üstün kılan da nedir? Akıl? Vicdan? Sağduyu belki? Bunları referans alan bir fikrin üstün olduğunu söyleyen ne peki?
"If faces were different when lit from above or below—what was a face? What was anything?"
(Yukarıdan veya aşağıdan aydınlatıldığında farklı ise yüzler—bir yüz neydi? Her şey neydi?)²
İşte bütün sahip olduklarımı neredeyse ikiye bölecek olan kılıç. İşte fikirlerin, inançların, değerlerin, gerçekliğin hayâl ile karıştığı nokta. Sebeb-i cünun. Sebeb-i telef. İzafiyet hastalığının numunesi olan korkunç soru...
Uzun bir kitabın sonuna gelmek gibi zaman alır/aldı bu hastalığa düşmek; kurtulmak da öyle. Bu teşviş içinde herkesin duyamadığı farklı olduğundan, herkesin duyması gereken de farklı. Bundan sebep söylemeyeceğim nasıl şifâ bulduğumu. Ama iyi hatırlıyorum. Çok basit, bilebileceğim bir şeyi başkasından duymak yetmişti. Sessizlik ile düştüğüm hastalıktan yine sessizlik ile kurtulmak vâki olmuştu. Ve her şey olup bittiğinde daha önce belki yüzlerce kez duyduğum şu cümle beni şaşırtmıştı, sanki dönüp dolaşıp geleceğim yerde beni bekliyordu:
"Dünya hayatı bir oyun ve eğlenceden ibarettir" âyetidir ki kimilerine yabancı gelecektir, lâkin taşıdığı mana ne de derindir! Oyun kelimesi ne de ilgi çekicidir. Malumdur ya, oyundaki kuralların hiçbiri "gerçek kurallar" değildir, oyunu oynayanlarca kabul edilmiş bir takım icadlardan ibarettir. Bu âyet-i celîlenin işaret etmek istediklerinden biri de: dünya ehlinin kendilerince birtakım doğrular-yanlışlar belirlemesi, kurallar koyması, ‘’işte akıl bunu gerektirir’’ demesi devcileyin bir çocukluktan, kendini kandırmadan başkası değildir, diye niçin düşünülenemesin?
Susalım, bir kez daha... Nasıl olsa susacağız, nasıl olsa:
Varacağımız yer, susmuşlar vadisidir. Mezarlık...
(عاقبت منزل ما وادى خاموشان است³)
Parlak, câzibedar bir şehrin içinden süzülerek lezzetlerin soluşuna doğru yol alıyoruz. Gecenin ve gündüzün çektiği bir at arabasındayız, heyecanlıyız, hızlı hızlı soluyoruz. Ama bir an dur ve dikkat et, soluk sesimiz neyi duymamızı engelliyor, bir an dur ve dikkat et.
Silence
There is a silence where hath been no sound,
There is a silence where no sound may be,
In the cold grave—under the deep, deep sea,
Or in wide desert where no life is found,
Which hath been mute, and still must sleep profound;
No voice is hush’d—no life treads silently,
But clouds and cloudy shadows wander free,
That never spoke, over the idle ground:
But in green ruins, in the desolate walls
Of antique palaces, where Man hath been,
Though the dun fox or wild hyæna calls,
And owls, that flit continually between,
Shriek to the echo, and the low winds moan—
There the true Silence is, self-conscious and alone.
Thomas Hood
Sessizlik
Bir sessizlik var hiçbir sesin olmadığı bir yerde
Hiçbir sesin olamayacağı bir yerde bir sessizlik,
Soğuk bir kabrin içinde—derin, derin denizler altında,
Ya da hiçbir yaşamın bulunmadığı geniş sahrada,
Bir sessizlik ki hep susmuştur, ve hala da derin uyumalıdır;
Bir yer ki hiçbir fısıltı olmamış, hiçbir canlı yürümemiş bulunmalıdır,
Yalnız bulutlar ve bulanık gölgeler gezinir orada serbestçe,
Bulutlar ve gölgeler ki hiç konuşmamışlardır, çıplak toprak üzerinde:
Ama yeşermiş harabelerinde, antik sarayların
Ademoğlu’nun bir zaman yaşadığı ıssız surları içinde,
Her ne kadar boz tilki ve vahşi sırtlan uluyor,
Ve baykuşlar çığlık ile yankı arasında,
Mütemadiyen uçuşuyor olsa, ve engin rüzgarlar uğuldasa da—
Orada durmaktadır gerçek Sessizlik, içine kapanık ve bir başına.
———————————
¹ Andre Gide
² William Golding
³ Hâfız-ı Şirâzî
